Zapraszamy do lektury krótkiej historii naszego miasta.
W latach 1807–1915 Białystok znajdował się w granicach Imperium Rosyjskiego. Do 1842 roku miasto było stolicą obwodu białostockiego, następnie przyłączono je do guberni grodzieńskiej. Po powstaniu listopadowym w pobliżu miasta ustalono granicę celną między Kongresówką a Rosją, co wywołało gwałtowną falę migracji ekonomicznej łódzkich fabrykantów. Przyczyniło się to do dynamicznego rozwoju prowincjonalnego wówczas miasteczka, w którym początkowo mieszkało ok. 2-3 tysięcy mieszkańców, głównie rzemieślników. W tym okresie rozrastający się Białystok zyskał miano Manchesteru Północy...
W 1895r. roku działało tu 230 fabryk, które zatrudniały w sumie 4675 robotników. W bliskiej okolicy miasta funkcjonowało kolejnych 79 fabryk, zatrudniających 8478 robotników. Obok przemysłu rozwijał się handel i rzemiosło. W 1897 roku miasto zamieszkiwało ponad 66 tysięcy mieszkańców, a 17 lat później, w 1914 roku liczba ta zbliżała się do 100 tysięcy.
Wraz z wybuchem I wojny światowej rozwój miasta został zahamowany. Władze carskie zarządziły „ewakuację” setek tysięcy ludzi w głąb Rosji, białostockie fabryki zostały również tam przeniesione - w większości już na zawsze. Rosjanie zgodnie z rozkazami niszczyli wszelkie obiekty strategiczne. W Białymstoku spalono dwa młyny, wysadzono 5 mostów, wiadukty i tory. 13 sierpnia 1915 roku po 108 latach bytności carskie wojsko na zawsze opuściło Białystok. Miasto zajęli Niemcy, by zostać tutaj do 19 lutego 1919 roku.
Wojna zbliżała się do końca, 11 listopada 1918 roku Niemcy podpisały zawieszenie broni, w wielu regionach powstawały lokalne polskie ośrodki przejmujące władzę po zaborcach. Także w Białymstoku…, w nocy z 11 na 12 listopada 1918 roku Centralny Komitet Narodowy na Obwód Ziemi Białostockiej podpisał umowę z Niemiecką Radą Żołnierską. Na mocy porozumienia Niemcy mogli bezpiecznie wyjechać z miasta. Jednak po kilku dniach dowództwo niemieckie przejęło władzę w swoje ręce. Działał Tymczasowy Komitet Miejski, na czele którego stanął Józef Puchalski – późniejszy, pierwszy prezydent niepodległego Białegostoku. W Białymstoku przebywał Ignacy Mrozowski - komisarz rządu polskiego. Białostocczyznę podporządkowano Zarządom Wojskowemu i Cywilnemu Ziem Wschodnich. Powiększono terytorialnie Białystok. Nasz region w 1919 roku stanowił swoisty bufor pomiędzy powstającą Polską a… ogarniętą rewolucją Rosją. W naszym regionie oraz na pograniczu polsko – rosyjskim pozostawało ok. pół miliona żołnierzy niemieckich. Piłsudski wiedział, że armia ta może zalać młodziutką Rzeczpospolitą. Dowództwo niemieckie chciało za wszelką cenę utrzymać linie kolejowe, aby armia mogła wrócić do Niemiec, a były tylko dwie drogi: przez Białystok i Grajewo do Prus Wschodnich bądź przez Warszawę do Berlina. Józef Piłsudski wybrał, aby armia niemiecka ominęła centrum kraju, a była wycofywana drogą przez Białystok. W związku z tym trzeba było Białystok pozostawić w rękach niemieckich. 5 lutego 1919 roku podpisano porozumienie polsko-niemieckie, żeby tam, skąd wycofywały się wojska niemieckie, mogły wkraczać wojska polskie, bo w Rosji była już rewolucja i obawiano się zajęcia kolejnych miast przez wojska sowieckie. Piłsudski chciał w ten sposób zabezpieczyć interesy Polski. Innymi słowy Białystok obronił rodzącą się II Rzeczpospolitą przed zalewem kilkusettysięcznej armii niemieckiej. Kiedy wreszcie Niemcy definitywnie opuścili miasto 19 lutego 1919roku na ulicach wiwatowano na cześć Polski i polskiej armii.
Zapraszamy do przeczytania gazetki na ten temat znajdującej się przy pokoju nauczycielskim i obejrzenia zdjęć przedwojennego Białegostoku – miasta, którego w takim kształcie już nie ma (wystawa otwarta w świetlicy/klubie młodzieżowym).
Marek Żmujdzin, Dorota Woińska – Żmujdzin, Robert Peciak
Oprac. na podstawie wywiadu Marka Kietlińskiego – dyrektora Archiwum Państwowego w Białymstoku dla PAP
-
Opublikowano: 19 luty 2019
